Eindelijk! We lijken te gaan naar minder overheid en meer samenleving. Ook de overheveling van taken naar gemeenten krijgt langzamerhand steeds definitievere vormen. Zaken beleggen we meer en meer lokaal en minder of helemaal niet centraal. Macht, zeggenschap, controle en verantwoording zoeken een weg van directiekamer naar werkvloer. Van begrotingsraad naar jaarvergadering van coöperaties. Van ambtelijke plannenmakerij naar ondernemende uitvoering door inwoners.
In het bijzonder de grotere dienstverlenende organisaties worstelen daarom met hun bijna fossiele, vaak nog heel hiërarchische structuren. Zelfsturende teams opereren dichtbij mensen. Zoals bijvoorbeeld Buurtzorg (uitgeroepen tot de beste werkgever in de zorg) sneed fors in de managementlagen en liet met succes veel meer over aan de handen en hoofden aan het bed. Teams nemen bijvoorbeeld zelf de verantwoordelijkheid voor de planning. Dan is een centrale planner dus overbodig geworden. Doorzettingsmacht is nodig om die oude structuur vervolgens ook echt los te laten.
De instituties willen weer onder de mensen komen. De Rijksoverheid is hier echter heel dubbelhartig in. Aan de ene kant jaagt zij ontwikkelingen aan door grote decentralisaties op gang te brengen. Op het gebied van zorg, sociale zekerheid en onderwijs hebben we daardoor nog spectaculaire stappen te verwachten.
De gevolgen daarvan zijn enorm omdat gemeenten de taken krijgen overgeheveld tegen een veel lager budget. Dat het dus anders moet is vooral een prachtige kans. Want onze verzorgingsstaat kan zo hopelijk verlost worden van verkokeringen en overdaad aan bureaucratie.
Ook woningcorporaties worden -terecht- gedwongen zich meer lokaal te verankeren. Het devies in Den Haag lijkt: zoveel mogelijk macht op lokaal niveau. Het Rijk speelt niet meer mee en is hooguit een onafhankelijke scheidsrechter en/of marktmeester. Bijkomend nadeel voor corporaties: ze zijn straks verworden tot pinautomaat.
Zo komt het andere gezicht van de Rijksoverheid om de hoek kijken. Het Haagse machtscentrum blijft die dragende, lokale krachten doodleuk dezelfde of zelfs meer blauwe enveloppen sturen. Van energieheffing tot verhuurdersheffing. Van accijnzen tot hoge btw op arbeid. Of we even de rekening willen betalen. Dan betalen we dus dubbelop voor dezelfde diensten omdat het Rijk de diensten niet wil verminderen of afbreken!
Arno van Dijk